Trong bối cảnh thế giới đang bước vào giai đoạn chuyển dịch mạnh mẽ sang năng lượng tái tạo, mô hình Điện Mặt trời Nông nghiệp (ĐMTNN) nổi lên như một lời giải đột phá, kết hợp hài hòa giữa sản xuất điện sạch và phát triển nông nghiệp bền vững. Với tiềm năng lớn về bức xạ mặt trời cùng lợi thế ngành nông nghiệp, Việt Nam đang đứng trước cơ hội vàng để ứng dụng và nhân rộng mô hình này.
Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để ứng dụng và nhân rộng mô hình ĐMTNN. Nguồn: Viện AMI
Xu hướng toàn cầu về nông nghiệp xanh
Trên phạm vi toàn cầu, mô hình ĐMTNN đang trở thành lĩnh vực đầu tư năng động. Theo Báo cáo Newstrail (2025), quy mô thị trường đã đạt 5 tỷ USD năm 2023 và dự kiến tăng gấp bốn lần, lên 21,02 tỷ USD vào năm 2032. Con số này phản ánh nhu cầu ngày càng tăng đối với nguồn điện sạch và quỹ đất canh tác đa chức năng.
Nhiều quốc gia như Nhật Bản, Đức, Hàn Quốc đã sớm triển khai chính sách tích hợp: quy định tỷ lệ che phủ pin mặt trời, hỗ trợ kỹ thuật, tín dụng xanh và thương mại carbon. Mô hình này giúp nông dân vừa có thu nhập từ điện mặt trời, vừa đảm bảo năng suất nông nghiệp nhờ cải thiện vi khí hậu.
Tại Việt Nam, ngày 9/9/2025, Bộ Nông nghiệp và Môi trường phối hợp Tổ chức Hợp tác Phát triển Đức (GIZ) khởi động Dự án “Canh tác nông nghiệp kết hợp Điện mặt trời cho nông thôn Việt Nam”. Mục tiêu giai đoạn 2025-2027 là triển khai ít nhất 10 mô hình thí điểm tại các khu vực có bức xạ mặt trời cao như Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long.
Dự án không chỉ lắp đặt thử nghiệm, mà còn thu thập dữ liệu thực địa, đánh giá hiệu quả kinh tế xã hội, xây dựng khuyến nghị chính sách và nâng cao năng lực cho nông dân. Đây là nền tảng quan trọng để Việt Nam chuẩn hóa và nhân rộng mô hình này trên cả nước trong thời gian tới.
Những kết quả bước đầu tại Việt Nam
Thực tế, nhiều mô hình ĐMTNN tại Việt Nam đã cho thấy hiệu quả rõ rệt. Theo khảo sát của Viện Kinh tế và Thể chế Nông nghiệp (AMI), hệ thống pin mặt trời giúp giảm nhiệt độ môi trường từ 1–7°C, tạo điều kiện thuận lợi cho cây trồng và vật nuôi.
Tại Khánh Hòa, mô hình “gà hạnh phúc” cho lợi nhuận cao hơn 20–30% so với nuôi truyền thống nhờ giảm stress nhiệt và chi phí thức ăn. Ở Đắk Lắk, sản lượng nấm tăng 15–20% nhờ môi trường mát hơn, ổn định hơn. Tại An Giang, mô hình nuôi cá tra kết hợp ĐMTNN công suất 1 MWp tận dụng diện tích bờ bao ao nuôi, giúp tăng doanh thu hơn 2 tỷ đồng/năm cho trang trại.
(Hình minh họa: Ứng dụng mô hình ĐMTNN trong sản xuất nấm mối tại HTX Tà Đảnh, huyện Tri Tôn, An Giang. Nguồn: Viện AMI)
Việt Nam cũng sở hữu nhiều điều kiện thuận lợi để mở rộng mô hình. Về chính sách, cơ chế giá FIT, cam kết giảm phát thải và Quy hoạch điện VIII khuyến khích mô hình tự sản tự tiêu đến 2030, giúp người dân giảm rủi ro tài chính trước khi hòa lưới điện quốc gia.
Về tự nhiên, Việt Nam nằm trong nhóm quốc gia có bức xạ mặt trời cao nhất Đông Nam Á, đặc biệt là các vùng Nam Trung Bộ, Tây Nguyên và Đồng bằng sông Cửu Long. Hạ tầng nông nghiệp quy mô lớn sẵn có cũng giúp dễ dàng tích hợp hệ thống điện mặt trời mà không làm ảnh hưởng đến hoạt động sản xuất.
Thách thức và triển vọng phát triển
Dù tiềm năng lớn, ĐMTNN vẫn đối mặt một số thách thức. Chi phí đầu tư ban đầu cao khiến nông dân và hợp tác xã khó tiếp cận vốn vay. Khung pháp lý về sử dụng đất kép cho nông nghiệp năng lượng vẫn đang hoàn thiện. Dữ liệu khoa học về cây trồng, vật nuôi phù hợp với mô hình ĐMTNN còn thiếu, trong khi kỹ năng kỹ thuật của nông dân chưa đồng đều.
Tuy vậy, triển vọng thị trường toàn cầu lại rất khả quan. Theo Precedence Research, quy mô thị trường ĐMTNN toàn cầu được định giá 4,59 tỷ USD năm 2024 và dự kiến đạt 13,88 tỷ USD vào năm 2034, với tốc độ tăng trưởng kép (CAGR) 11,7%/năm. Sự tăng trưởng mạnh mẽ này mở ra cơ hội lớn cho Việt Nam trong thu hút đầu tư và chuyển giao công nghệ.
Để nắm bắt cơ hội, Việt Nam cần hoàn thiện khung pháp lý, thúc đẩy nghiên cứu ứng dụng, đồng thời xây dựng cơ chế khuyến khích tài chính và tín dụng xanh. Khi được triển khai đồng bộ, mô hình ĐMTNN sẽ không chỉ giúp đạt mục tiêu về năng lượng sạch, mà còn nâng cao giá trị nông sản, hiệu quả kinh tế và năng lực cạnh tranh quốc gia.
Điện Mặt trời Nông nghiệp chính là lời giải kép: một tấm pin hai lợi ích, góp phần xây dựng nền kinh tế xanh, bền vững và tự chủ năng lượng cho Việt Nam trong tương lai./.
